Adieu God?

Het leven van Lale Gül veranderde ingrijpend, nadat haar boek Ik ga leven uitkwam. Lale groeide op in een streng islamitisch gezin, dat ze ontvluchtte na deze publicatie. Daarover voelt ze nu vooral opluchting. Ze vertelt over haar jeugd, waarin ze naar de Koranschool ging en ze na haar eerste menstruatie een hoofddoek moest gaan dragen. Daar zag ze erg tegenop: bij zondes dreigde voortaan de hel. Ook praat Lale over haar jarenlange dubbelleven, waarin ze ‘een leugenmachine’ was. De islam verlaten zag ze nog niet als optie. Nu noemt ze zich atheïst, maar vindt dat eigenlijk niks: het atheïsme is kaal en stelt niets in het vooruitzicht na de dood.

Actrice Jennifer Hoffman groeide op als een nuchter, katholiek meisje. Hoewel sommige Bijbelse verhalen haar wel aanspraken, zoals dat van de Barmhartige Samaritaan, vond ze het in de kerk vooral kil, koud en grijs.  Bidden doet ze alleen in extreme noodgevallen. Toen haar kindje een tijdje geleden ernstig ziek leek te zijn, bad ze tot iedereen en elke godsdienst die ze maar kende. Jennifer merkt dat ze de laatste jaren spiritueler is geworden, ondanks haar nuchtere inslag. Zo nam ze deel aan een ayahuasca-sessie, omdat ze worstelde met de vraag of ze moeder wilde worden. Na het drinken van ayahuasca-thee ging ze hallucineren en kreeg ze visioenen. Ze vond deze ‘reis’ een heftige, maar ook spirituele ervaring. Als ze na de dood in zo’n ayahuasca-wereld zou moeten doorbrengen, zou ze dat ‘best mooi’ vinden.

Frank Boeijen groeide op in een groot katholiek gezin met tien kinderen. Tijs van den Brink ontmoet hem in de kerk van zijn jeugd in Nijmegen, waar hij in het kinderkoor zong en misdienaar was.  Zijn ouders waren progressief en het niet eens met de Paus, vertelt Frank. Hij herinnert zich zijn ouders als zeer begaan met de zwakkeren in de maatschappij, waarbij zijn vader Jezus ‘de eerste socialist’ noemde.  Frank praat daarnaast openhartig over een depressieve periode in zijn jonge jaren, zijn huidige geloof en zijn wens om katholiek begraven te worden vanuit de kerk. Hij gelooft echter niet in een hiernamaals. 

Hij is nog nooit in een moskee geweest, vertelt schrijver en presentator Özcan Akyol. Want hij groeide op met het alevitisme, een liberale humanistische stroming binnen de islam met eigen tradities. Zoek de god in jezelf, is daarin een belangrijke boodschap. Özcan vond het vooral moeilijk om geloof en bijgeloof van elkaar te onderscheiden, zegt hij. Zo mocht hij vroeger niet fluiten of ’s avonds zijn nagels knippen, omdat dan de duivel zou komen. Angst stond zeker bij zijn moeder centraal in de geloofsbeleving. Bidden deed Özcan zowel in het Nederlands, Turks als Engels. Zo wilde hij de kans zo groot mogelijk maken dat God hem zou horen.

Als operazangeres Francis van Broekhuizen in een katholieke kerk komt, voelt ze zich er meteen thuis. Die positieve associatie is in haar jeugd ontstaan. Ze vond het zo gezellig bij de nonnen, dat ze als puber zelfs bij hen wilde gaan wonen. Maar de moeder-overste van het klooster adviseerde Francis om eerst iets van de wereld te gaan zien. Daar vond Francis haar echte roeping: zingen. Francis' geloof is persoonlijker geworden. Ook is ze meer gaan twijfelen. Toch wil ze niet 'van het geloof af', want ze ziet geloven als een zoektocht en een mysterie: iets wat je niet precies kan duiden. En dat maakt het nou precies zo mooi.

Wie Henny Huisman zegt, denkt aan de grote tv-shows die hij jarenlang voor een miljoenenpubliek presenteerde. Maar hij werkte ook voor de EO en maakte o.a. het programma Henny zoekt God, waarbij hij in de Hof van Getsemane een bijzondere, religieuze ervaring had. Huisman zegt dat hij geregeld bidt en dat hij het veel gemakkelijker vindt om wel te geloven dan niet. Als jongen groeide hij op in een katholiek gezin. Zondag naar de kerk, bidden voor het eten en slapengaan. Zijn opa was koster, Henny misdienaar. Hij hield van de 'show' in de kerk. De kleine Henny had ook een Mariaverschijning, die hij 'nog zo voor zich ziet'.

Journalist en presentator Twan Huys groeide op in het katholieke Limburg. Als kind moest hij op zondag met zijn ouders mee naar de kerk. Spijbelen was geen optie, al vond hij de diensten doodsaai. Als journalist beet hij zich vast in schandalen rond de katholieke kerk. Vooral verhalen over seksueel misbruik kwamen in zijn werk geregeld voorbij. Hij vond dit belangrijk, omdat 'de kerk net deed of ze losstond van de samenleving'. Tegenwoordig noemt hij zichzelf resoluut niet gelovig. Maar zijn huwelijk werd door een priester gesloten en hij heeft zich nooit uit de katholieke kerk laten uitschrijven. Tijs van den Brink wil van hem weten waarom.

Strafrechtadvocaat Natacha Harlequin gelooft in God en dat voelt voor haar heel goed. Hoewel ze die voor haar mooie en dierbare ervaring graag zou willen doorgeven aan haar kind, kan ze dat naar eigen zeggen niet opbrengen. Praten over geloof doet haar te veel denken aan haar overleden moeder, die voorganger was bij de Evangelische Broedergemeente. Ze vond de diensten erg mooi, mede vanwege haar moeders rol. Acht jaar geleden kreeg haar moeder kanker en had een pijnlijk sterfbed. Dat maakte Natacha soms boos op God. De uitvaartdienst van haar moeder vond plaats in 'haar' kerk. Het was de laatste keer dat Natacha er kwam.

Cabaretier Martijn Koning ontmoet Tijs van den Brink op een beladen moment om te praten over het geloof en een aantal grote levensvragen. Martijns vader, al lange tijd ernstig ziek, is enkele dagen eerder overleden. De ontmoeting vindt plaats in de gereformeerde kerk van Hattem, waar hij als kind iedere zondag met frisse tegenzin naartoe ging. Zijn vader vond de kerkgang als gezin belangrijk. Als puber neemt Martijn afscheid van het geloof en de kerk, maar enkele jaren terug constateert hij tot zijn eigen verbazing dat hij gaat bidden voor zijn zieke vader. Zijn houding tegenover het geloof noemt hij nu dubbel.

Schrijver Adriaan van Dis (74) kwam als kind al in aanraking met allerlei geloven. Zijn moeder las met Kerst voor uit de kinderbijbel, de Thora, de Koran en andere heilige boeken. Nog altijd is Adriaan van Dis zeer geïnteresseerd in godsdienst, vooral als maatschappelijk en cultureel verschijnsel. Hij leest graag godsdienstige verhalen, omdat hij er inspiratie en troost uit put. En zijn eigen boeken staan vol Bijbelse verwijzingen. Bij een bezoek aan een rabbijn had hij een indrukwekkende spirituele ervaring. Maar geloven in een god of in de zaligmakende waarheid van een godsdienst, doet hij niet.

Onlangs werd Sylvana Simons voor haar partij BIJ1 beëdigd als Tweede Kamerlid. Er ging een ritueel uit de Afro-Surinaamse religie winti aan vooraf. Maar wat voor geloofsopvoeding kreeg Simons eigenlijk mee en hoe denkt ze over God? Aan Tijs van den Brink vertelt ze dat ze in God gelooft, maar niet op de traditionele manier: ieder mens heeft een goddelijke kracht in zich. Dagelijks houdt ze een stiltemoment om met haar innerlijk in gesprek te gaan. Sylvana krijgt veel te maken met hatelijke reacties. De opdracht van Jezus om je vijanden lief te hebben, vindt ze mooi. Want liefde is iets dat je moet geven, ongeacht wat je ervoor terugkrijgt.

Schrijver Arnon Grunberg (50) groeit op in een door de oorlog zwaar getraumatiseerd gezin en krijgt een traditioneel joodse opvoeding. Zijn zus en hij zijn lid van een zionistisch-religieuze jeugdvereniging. Maar waar zijn zus naar Israël verhuist om een orthodox leven te gaan leiden, neemt Arnon in de puberteit juist afstand van het geloof. Toch is religie nog altijd een belangrijk thema in zijn werk. Hoe denkt hij nu over God, geloven en de zin van het leven? Schotelt hij zijn lezers niet een te zwartgallig mensbeeld voor? En nu hij straks vader wordt: wat zou hij zijn kind vooral willen meegeven?

Als kind krijgt Jeangu, die in mei voor Nederland op het Eurovisie Songfestival staat, een katholieke opvoeding in zijn geboortestad Paramaribo. Hij doet zijn communie en vormsel, maar breekt later met de kerk vanwege uitspraken van paus Benedictus over homoseksualiteit. Die negatieve houding van de kerk ten opzichte van homo's is voor hem onverenigbaar met het idee dat iedereen welkom is. Toch vindt hij de gedachte achter een kerkgemeenschap nog altijd mooi: het samenkomen in dankbaarheid, en samen nadenken over hoe je een beter mens kunt worden. Daarin zegt hij de kerk soms nog te missen.

Als kind bad schrijfster Susan Smit (47) regelmatig. Niet tot God, maar wel tot 'het goddelijke'. En dat doet ze nu nog steeds, ook nadat ze zich heeft laten inwijden tot heks. De ontmoeting tussen Susan en Tijs is beladen, want als christen bekijkt Tijs iemand die zichzelf heks noemt met een zekere achterdocht. En op haar beurt heeft Susan de nodige bedenkingen bij het christendom, waarvan de aanhangers door de eeuwen heen vele duizenden heksen vervolgden en vermoordden. Susan probeert uit te leggen wat haar aanspreekt in de hekserij, die ze een 'ongeorganiseerde, oude religie' noemt.

Op zondag naar de gereformeerde kerk in Klazienaveen: het is vaste prik in de jeugd van sportcommentator Evert ten Napel. In principe alleen 's ochtends, maar het werd gewaardeerd als je ook 's middags ging. De voetbalwedstrijden trekken hem echter meer. Hij weet nog precies wie zijn favoriete dominee was, en met welke dominee hij moeite had omdat die vaak hel en verdoemenis preekte. Lang bleef hij 's zondags naar de kerk gaan, maar stilaan verwaterde dit. Evert vertelt hoe het verlies van zijn bijna 2-jarige zoontje hem sterk aan het twijfelen bracht over het bestaan van God: dit zou God nooit goed vinden.

Concertpianiste Iris Hond speelt buiten coronatijd in uitverkochte zalen door heel Nederland, maar vooral ook voor mensen die niet naar zo'n plek kunnen komen: daklozen, gevangenen en ernstig zieken bijvoorbeeld. Ze omschrijft het als een moment van hoop en verlichting brengen aan mensen die hun gevoel van waardigheid vaak verloren zijn. Muziek biedt ook Iris zelf rust en troost. Volgens haar zijn er veel raakvlakken tussen muziek en religie. Iris werd niet gelovig opgevoed. Uit haar eigen religieuze zoektocht haalt ze de overtuiging dat zij de enige is die zichzelf verder kan brengen.

Op zijn vierde ging hij al langs de deuren als Jehovah’s Getuige. Voor dj Igmar Felicia (30) voelde dat als de normaalste zaak van de wereld. Hij vond het zelfs fijn om op te groeien binnen dit geloof, vertelt hij aan Tijs van den Brink. Wel was hij altijd bang om uitgesloten te worden als hij zich niet aan de voorschriften hield. Bijvoorbeeld toen hij op school een traktatie had aangenomen. Tegelijkertijd lapte zijn agressieve en alcoholistische vader thuis alle regels aan zijn laars. Toen zijn ouders rond zijn zestiende uit elkaar gingen, hoefde Igmar plotseling geen Jehovah’s Getuige meer te zijn. Een wilde en verwarrende periode volgde, waarin Igmar opnieuw moest ontdekken wie hij was en wat hij wilde. Lange tijd sprak Igmar nauwelijks over zijn achtergrond, tot vorig jaar. Van de Jehovah’s Getuigen heeft hij definitief afscheid genomen. En over de vraag of God bestaat, wil hij voorlopig liever even niet nadenken.

De vader van schrijver en voormalig D66-leider Jan Terlouw (89) was dominee. In zijn jeugd maakte hij kennis met de 'ongelooflijk mooie' verhalen uit het Oude Testament en voerde hij thuis diepzinnige gesprekken over goed en kwaad. Maar rond zijn negende begon Jan kritische vragen te stellen over het geloof. Want hij zag allerlei ongerijmdheden, zowel in de Bijbel, als in de wereld om hem heen. Met zijn vader praatte hij openlijk over die twijfels, zonder dat dit tot ruzies leidde. Daardoor kreeg Jan Terlouw geen afkeer van het geloof, maar hij nam er wel afscheid van. Sindsdien noemt hij zichzelf agnost.

'Je kunt alleen maar deugen als je gelovig bent.' Die boodschap kreeg Ahmed Marcouch mee op de Koranschool en thuis in Marokko. Daar groeide hij op, samen met negen broertjes en zusjes, maar zonder moeder. Zij overleed toen Ahmed 3 jaar oud was. En ook zijn vader zag hij maar zelden, omdat hij als gastarbeider in Nederland de kost verdiende. Toen de jonge Ahmed met zijn familie naar Amsterdam verhuisde en daar op school Bijbelverhalen hoorde, zette hem dat aan het denken. Deze zoektocht ontaardde in Ahmeds puberteit tot een radicale fase. Maar dankzij onderwijs en veel 'inzet van rede' ontwikkelde de Arnhemse burgemeester uiteindelijk een manier van geloven die wel bij hem past. Het geloof ziet hij nu als een kompas voor de manier waarop hij in het leven wil staan.

'Jezus is een liefdevolle topgozer', zegt cabaretier en filosoof Tim Fransen zonder ironie. Want hoewel veel cabaretiers die in de kerk zijn opgevoed daar een enorme aversie tegen religie aan hebben overgehouden, is Fransen mild over het geloof. Zo bewaart hij goede herinneringen aan de kerk waar hij als kind zondags kwam. Het was voor hem een veilige plek. Tegenwoordig komt hij er alleen nog met Kerst, om er piano te spelen, terwijl zijn vader het kerkkoor dirigeert waarin zijn moeder zingt. Tijdens Fransens studententijd maakte het geloof plaats voor filosofie en het boeddhisme. In God geloven werd voor Fransen ongeloofwaardig.