Adieu God?

Als zangeres van BZN was ze ongekend populair en succesvol: Annie Schilder. BZN begon ooit vanuit de kerk, waar de band de nachtmis en het heilig vormsel luister bijzette met hun muziek. Annie groeide op in een typisch Volendams gezin van tien personen. Het katholieke geloof hoorde er als vanzelf bij. Ze doet haar communie en vormsel, en als ze later op zichzelf gaat wonen laat ze haar huis inzegenen door de pastoor, omdat het zo hoort. Maar ze gaat niet vaak meer naar de kerk, daar heeft ze weinig mee. Over haar huidige geloof zegt ze: 'Ik geloof niet in God, niet in een 'persoon God'. Iedereen is zelf zijn eigen god. Ik ben god over mezelf.' Dat merkte ze onder meer toen ze haar ouders een aantal jaar geleden verloor en toen ze zelf borstkanker kreeg. Toch spelen katholieke rituelen nog altijd een rol in haar leven. Zo gaat ze regelmatig naar het graf van haar ouders en stapt dan ook de kerk binnen.

De van huis uit katholieke minister van Veiligheid en Justitie, Ferdinand Grapperhaus, ging als kind elke zondag met zijn ouders naar de kerk. Maar van de preken heeft hij weinig onthouden. Net als zijn vader las hij tijdens de dienst namelijk de Bijbel. Omdat die vol prachtige verhalen en metaforen staat. Hoewel Grapperhaus zichzelf nog altijd gelovig noemt, belijdt hij dat geloof niet meer in de kerk. Tijdgebrek en de dogma’s die daar volgens hem worden verkondigd, weerhouden hem daarvan. Ook toen zijn vrouw vier jaar geleden plotseling ernstig ziek bleek te zijn, zocht hij zijn heil niet in de kerk. Hij ondervond toen wel steun aan het Boeddhisme, het geloof van zijn vrouw. ‘Zij zei: ‘Accepteer het nou, neem het tot je. Laat de klappen van het lot je leven niet bepalen. Ik vond dat heel erg moeilijk.’ De afgelopen maanden woonde Grapperhaus, die ook minister van Eredienst is, wel weer regelmatig een kerkdienst bij. En dat ontroerde hem soms, vanwege de manier waarop de kerkgangers omgingen met de

'Er zit een katholiek meisje in mij en dat zal er altijd blijven zitten', aldus actrice Carine Crutzen, die opgroeide in het katholieke Limburg. Recent schreef ze haar eerste boek Uit het Zuiden. Daarin duikt ze in haar herinneringen rond haar overleden ouders, familie en (katholieke) wortels. Over haar geloof van nu: 'Er is iets groters dan wij, want er is een groot vraagteken. Wat God is, geen idee.'

Hij groeide op met muziek én de kerk, de populaire zanger Nielson (30). Jarenlang zong hij in het kinderkoor van de Dordrechtse Christelijke Gereformeerde Kerk en op wat oudere leeftijd begeleidde hij als drummer in een praiseband de zondagsdiensten. Daarnaast ging hij naar catechisatie en was hij lid van een christelijke vereniging. 'Mijn vrienden waren daar ook allemaal, het was eigenlijk mijn sociale leven', zegt hij daarover. Nielson praat zeer openhartig met Tijs van den Brink over zijn soms moeilijke ervaringen in de kerk, zijn denkbeelden, mentale strijd en geloof.

Als kind ging psycholoog René Diekstra bijna dagelijks naar de katholieke kerk. Hij kreeg er een heel ‘vrolijk, positief’ godsbeeld mee. ‘Maar dat is wel veranderd door de dingen die zich daarna afspeelden’, zegt hij tegen presentator Tijs van den Brink in een nieuwe aflevering van Adieu God? Zo moest hij op zijn elfde ineens naar een seminarie in Noord-Brabant, omdat zijn moeder hoopte dat haar zoon priester zou worden. Het pakte anders uit: Diekstra vond het vreselijk op deze school en werd depressief. ‘Ik bad vaak tot God: zorg dat ik niet meer wakker word.’ Ook later in zijn leven kreeg Diekstra de nodige klappen te verwerken, onder meer toen hij als hoogleraar onder vuur kwam te liggen. Wederom worstelde hij met suïcidale gedachten, waar hij niet aan toe wilde geven vanwege het verdriet dat hij zijn geliefden zou aandoen. ‘En omdat ik veel publiceerde over zelfmoordpreventie. Je kunt het toch niet maken dat je zelf datgene doet wat je altijd probeert te voorkomen?’ Ondanks die vele tegensla

‘s Lands beroemdste tatoeëerder, Henk Schiffmacher, is te gast in deze aflevering van ‘Adieu God?’. Hij heeft in zijn leven talloze religieuze tatoeages gezet en er ook meerdere op zijn eigen lichaam staan. Daarover en over zijn persoonlijke religieuze achtergrond en ideeën praat hij uitgebreid met Tijs van den Brink. Schiffmacher (68) groeide op in een groot katholiek slagersgezin in het protestantse Harderwijk. Als jongetje is hij misdienaar en vindt de ‘buitenkant’ van het geloof prachtig: het mysterieuze Gregoriaans, de wierook, de heiligen en het kerkgebouw. Als de kerk in de zestiger jaren naar zijn zeggen ‘raar begint te doen’ en de Latijnse mis verdwijnt, haakt hij af. “Maar ik heb het vormsel nog gehad, met een klap om mijn oren.” Nog altijd verdiept hij zich veel in religie en spiritualiteit, maar hij noemt zichzelf niet gelovig. “Al kan er in het stervensuur nog van alles gebeuren. Het is voor mij een meevaller als God bestaat.” Angst voor de dood heeft hij niet. “Maar wel voor hóe je doodgaa

Natuurkundige Robbert Dijkgraaf groeide op zonder het geloof, maar ging natuurkunde studeren vanuit een behoefte aan houvast. ‘Ik ben altijd op zoek om de wereld te begrijpen. Er zijn veel vragen. Maar waar is de reling om je aan vast te houden?’ Voor Dijkgraaf biedt wetenschap niet alleen houvast, maar ook troost. ‘Dat je een formule kunt opschrijven. Dat er wetmatigheden zijn, die een eeuwigheidswaarde hebben.’ Hoe relatief onze kennis is ervaarde Dijkgraaf, toen zijn dochter Charlotte ernstig ziek ter wereld kwam. Besloten werd om haar niet te behandelen. ‘Voor mij was direct duidelijk hoe weinig men van haar ziekte begreep. Die gaten in de kennis, daarin zat voor ons de hoop.’ Uiteindelijk werd Charlotte zonder behandeling op onverklaarbare wijze weer beter. Behoefte tot bidden voelde Dijkgraaf in de zwarte periode niet. Zijn schoonvader deed dat wel en ging zelfs op bedevaart. Dijkgraaf: ‘Ik weet zeker dat hij het herstel van Charlotte ziet als ingrijpen van God. Maar de les die ik eruit heb

In deze derde en laatste corona-special van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink op zoek naar houvast en zingeving in coronatijd. Hij ontvangt oud-politicus en filosoof Kars Veling en Telegraaf-journalist Wierd Duk. Als gevolg van de coronamaatregelen kan voormalig ChristenUnie-leider Kars Veling zijn vrouw niet bezoeken. Zij is dementerend en zit in een verpleeghuis. In deze verdrietige situatie voelt hij zich gedragen door God. Maar hij is ook bezorgd over de grote maatschappelijke gevolgen van de coronacrisis. Wierd Duk deed als journalist verslag vanuit het oorlogsgebied in Tsjetsjenië. Hij is dus wel wat gewend, maar toch ervaart hij de huidige situatie als angstiger. Hoe gaat hij om met die angst? En vindt hij nu nog iets van houvast in zijn religieuze opvoeding?

In deze speciale aflevering van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink op zoek naar houvast en zingeving in tijden van corona. Hij ontvangt cabaretier Freek de Jonge en theoloog en psycholoog Claartje Kruijff. Freek de Jonge hoopt dat het huidige gevoel van saamhorigheid iets blijvends is. Maar volgens hem is de coronacrisis ook een goede aanleiding om ons te bezinnen op onze manier van leven. En om ook echt iets te veranderen. Als predikant leidt Claartje Kruijff momenteel uitvaarten, waarbij maar weinig mensen welkom zijn. Kan zij in die situatie troost bieden? En waar vindt ze zelf houvast en inspiratie in deze coronacrisis?

In deze speciale aflevering van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink op zoek naar houvast en zingeving in tijden van corona. Hij ontvangt filosoof Stine Jensen en spoedeisende hulp arts Gor Khatchikyan. Als medicus heeft Gor Khatchikyan uiteraard een cruciaal beroep. Maar volgens Stine Jensen roept de coronacrisis zoveel existentiële vragen op, dat we haar beroep als filosoof gerust ook cruciaal mogen noemen. Hoe moeten we bijvoorbeeld omgaan met de kwetsbaarheid en onzekerheid, waarmee het coronavirus ons confronteert? Khatchikyan is gelovig en ervan overtuigd dat de dood niet het laatste woord heeft. De afgelopen weken zag hij dagelijks coronapatiënten in doodsnood voor zich. Brengt dat scheurtjes in zijn overtuiging? En is er ook houvast, als je niet gelooft in een leven na de dood?

Met het ouder worden voelt zangeres Trijntje Oosterhuis steeds meer spirituele verwantschap met haar vader, dichter en uitgetreden priester Huub Oosterhuis. Als kind ging ze elke zondag met haar vader mee naar ‘zijn’ kerkgemeenschap in Amsterdam. Recent maakte ze een album met daarop 24 liedjes van haar vader. Daarvoor verdiepte ze zich grondig in zijn liedteksten. Ze noemt zichzelf niet gelovig in de klassieke zin. God en Jezus zeggen haar weinig. Trijntje benadrukt hoe belangrijk ze het vindt dat je mag zijn zoals je bent, met al je onvolkomenheden. ‘Je moet je veilig kunnen voelen bij wie je zelf bent. Ik persoonlijk heb God daar niet bij nodig.’

Zijn vader was dominee, maar zelf gelooft de veelbesproken Telegraaf-journalist Wierd Duk al sinds zijn tiende niet meer. Toch neemt hij het vaak op voor christenen. De reden? Het christendom ligt onder vuur. Nu nog vooral in het Midden-Oosten en Afrika, maar als we niet oppassen ook hier. Duk beschouwt zichzelf als cultuurchristen. Toen zijn ouders overleden, realiseerde hij zich weer hoe belangrijk het christendom voor hem is. Maar de houding van christenen ten opzichte van vluchtelingen en moslims stoort hem. Vooral de laatste jaren is Duk positiever gaan schrijven over het christendom, erkent hij. Dat roept de vraag op of hij het christendom niet vooral gebruikt om de islam te bestrijden. Duk vindt zelf van niet. “Er zijn te weinig mensen die de moed hebben om te benoemen waar we vandaan komen. Daarom moet ik het doen.”

Overal in het atelier van kunstenares Ans Markus hangen en staan beelden van Jezus aan het kruis. Gekocht, gevonden of zelf gemaakt. Die laatste pik je er zo tussenuit: Christus, gewikkeld in windsels. De windsels waarmee Ans Markus zo bekend is geworden. Ze vertelt aan Tijs van den Brink dat ze zich verbonden voelt met Jezus. Ook al waren haar ouders nauwelijks gelovig, Ans ging als kind wel naar de zondagsschool. Vol enthousiasme, want ze wilde alles weten van de verhalen uit de Bijbel. De belangstelling voor religie bleef haar hele leven. 'Er zit bij mij een klein bodempje geloof. Maar ik kan het nog geen handen en voeten geven.'

Als jongen kreeg sportjournalist en schrijver Mart Smeets van zijn atheïstische ouders een Bijbel. Dat hoorde bij de opvoeding. Je ging naar dansles, je kreeg je eerste blazer met een das en je kreeg een Bijbel. Met een papiertje eromheen en een speech van mijn vader: ‘We weten dat je deze teksten voor jezelf geen waarde geeft, maar ze hebben waarde voor de mensheid.’ God bestaat niet, weet Mart Smeets voor zichzelf. Toch hebben christelijke normen en waarden wel een plek in zijn leven. Even stilzijn voor het eten in gezelschap noemt hij bijvoorbeeld ‘een must’. De nestor van de sportjournalistiek bekent ook aan Tijs van den Brink dat hij bij de laatste verkiezingen op de ChristenUnie heeft gestemd. Verder gaat het gesprek onder meer over de zin van het leven en de dood. Voor dat laatste is hij niet bang. “Ik heb er veel over nagedacht. Ik heb in situaties gelegen dat de storm wel heel heftig werd, zone rood. We komen op de wereld, dan zijn we niet bang. En we gaan van de wereld af, en dan hoef je ook niet

Carolina Dijkhuizen, geboren in Colombia, wordt als ze zes maanden oud is geadopteerd en groeit op in een christelijk gezin in het Groningse Veendam. Het geloof is haar met de paplepel ingegeven en ze vindt de verhalen op zondagsschool fantastisch. Later verandert haar beleving van het geloof. Het keerpunt vormt haar eerste platencontract als ze zestien jaar is. Ze gaat optreden in discotheken en dat geeft scheve gezichten in de kerk. Het is 'zondig'. Maar optreden en zingen, dat is wat ze écht wil doen. Haar ouders blijven haar daarin steunen. Al komt ze niet meer in de kerk van haar jeugd, ze antwoordt toch volmondig 'ja' als Tijs aan haar vraagt of ze denkt dat God bestaat. Als voorbeeld haalt ze de periode aan dat haar moeder ernstig ziek was. 'Het voelde alsof we gedragen werden, in hoe ondraaglijk het af en toe ook was. Ik heb toen als een gek gebeden.'

In het katholieke, Brabantse dorpje Zijtaart, waar Theo Maasen opgroeide, was hij de enige van zijn vriendjes die niet katholiek was. Maar op zondag ging hij regelmatig gewoon mee naar de kerk en dan ook de hostie halen. Voor de populaire cabaretier, die bekend staat om zijn harde humor en maatschappijkritiek, is religie een geregeld terugkerend thema in zijn shows. Hij brengt zelf het liefst een 'ode aan de twijfel': 'Ik vind het bijna niet te bevatten dat mensen niet twijfelen, of zich helemaal senang voelen bij één religieuze gemeenschap.' Sommige van zijn grappen over het geloof riepen heftige reacties op bij het publiek, vooral de beruchte scène waarin hij praat tegen een Christusbeeld. Maar zulke grappen moeten kunnen, meent Maassen. De jongere broer van Theo Maassen stierf toen hij zestien was aan de gevolgen van kanker. Theo was toen negentien. Het is een van de onderwerpen die Tijs van den Brink aansnijdt tijdens het gesprek.

Bijna iedereen is in Volendam nog katholiek en de kerk speelt er nog steeds een belangrijke rol. Maar hoe Volendams presentator Kees Tol zich ook voelt, katholiek wil hij niet meer zijn. Vanwege de opvattingen van het Vaticaan over homoseksualiteit liet hij zich uitschrijven. Toch is hij soms ook wel jaloers op vrienden die nog wel geloven. Bijvoorbeeld na de Nieuwjaarsbrand in café de Hemel, waarbij 14 jongeren omkwamen. “In die tijd zaten de Volendamse kerken vol. Mensen vonden daar troost.” Tol lag zelf drie weken met brandwonden aan zijn benen in het ziekenhuis. Daar verscheen een pastoor aan zijn bed. “Ik wilde dat niet. Ik had behoefte aan een goed gesprek, niet aan christelijke teksten”, zegt Tol. Mocht hij na zijn dood de paus tegenkomen in de hemel – ook al gelooft hij niet in het bestaan ervan – dan weet Tol al wat hij gaat zeggen: “Dat ik het niet met hem eens ben.” En stel dat de Paus dan zijn excuses aanbiedt? Tol: “Dan drinken we er een borrel op!”

Bram Tankink blonk tijdens zijn loopbaan als profwielrenner vooral uit als knecht. Tijdens het gesprek met presentator Tijs van den Brink legt hij uit hoe dat zit. ‘Anderen willen helpen. Dat is de zingeving in mijn leven. Ik hoop dat ik voor veel mensen iets heb betekend.’ Tankink kreeg een katholieke opvoeding, maar stopte als puber met geloven. Hij kon de dingen die de pastoor zei tijdens de mis – zoals ‘de Heer heeft met alles een doel’ – niet rijmen met de situatie thuis. Daar zorgde zijn moeder bijna 24 uur per dag voor zijn zwaar spastische zusje. ‘Wat is het doel van zoveel leed? Van zoveel onrecht?’ Om het gezin te ontvluchten, ging Tankink fietsen. Steeds verder, steeds harder. Hij genoot van de belangstelling die het wielrennen hem opleverden. ‘Nu kon ik laten zien dat ik er was. Want thuis kreeg ik weinig aandacht.’ Die behoefte om gezien te worden, bleek diep te zitten. Dat werd duidelijk toen een therapeut de vraag stelde: ‘Mocht je er zijn als kind, Bram?’. Hoewel het lastig voor hem blij

Dat PvdA-politica Mei Li Vos nog gelooft noemt ze zelf ‘een wonder’. Ze groeide op in een gezin met vijf broers in een conservatief christelijk milieu. Haar broers verloren allemaal hun geloof en ook Mei Li heeft het geloof van haar jeugd achter zich gelaten. Het christelijk geloof van haar ouders noemt Mei Li ‘vrolijk maar streng’. Regels speelden een grote rol in het dagelijks leven: ‘Er werd voor ons bepaald hoe we moesten leven.’ Voor haar als meisje lag de lat nog hoger dan voor haar broers. ‘Meisjes moesten hun maagdelijkheid bewaren. Ik kan daar heel kwaad om worden.’ De regels heeft ze achter zich gelaten, maar het geloof is gebleven. ‘Ik heb nooit fundamenteel getwijfeld. Ik ben tot in mijn vezels gelovig.’ Ze spreekt van een ‘innerlijke zekerheid dat het goed komt’. Die zekerheid wankelde, toen haar broer een paar jaar geleden een eind aan zijn leven maakte. Ze probeert haar dochter iets van haar geloof mee te geven. ‘Ik wil niet dat ze gaat geloven in het grote niets. Het leven wordt drageli

In deze Paasaflevering van ‘Adieu God?’ is cabaretier Herman Finkers te gast. Finkers staat te boek als overtuigd katholiek. ‘Sinds je naar de kleuterschool gaat bij de Zusters, praat je de hele dag over de hemel en Onze Lieve Heer’, schreef zijn vader bij een foto van kleine Herman. Die zat als jongen liever in de kerk dan dat hij ging voetballen met vriendjes en genoot van zijn rol als misdienaar. De vraag of God bestaat vindt Finkers onzinnig, twijfel daarover heeft hij niet. Maar als er iets is dat hem toch doet twijfelen, is het de katholieke kerk. “De kerk doet ontzettend haar best om mij van mijn geloof af te helpen. Het misbruik op grote schaal is verbijsterend. En wat de kerk leert over scheidingen, homoseksualiteit of seks voor het huwelijk heeft niks met religie te maken.” Pasen blijft voor Finkers de belangrijkste feestdag van het jaar. “De overwinning op de dood. De wereld bestaat uit mooi en lelijk, slecht en goed, maar goed en mooi winnen het uiteindelijk. Het is de bevestiging dat het alle