Geheugenissen

Was jij erbij, bij één van de blijde intredes van koning Filip en koningin Mathilde in 2013? De kans is klein, want de opkomst was bijzonder mager. Dat was in de 18e eeuw wel even anders! Toen was de inhuldiging van een nieuwe vorst een belevenis die je je leven lang bijbleef. Een stad als Gent was tot vier dagen lang compleet in de ban van pronkerige optochten doorheen versierde straten, van klokkengelui en trompetgeschal en van grootse plechtigheden. Maar voor het gewone volk was een inhuldiging ook een welkome gelegenheid om eens goed uit de bol te gaan: de wijn vloeide rijkelijk en de hele stad verkeerde in een feestroes. Knaldrang in de 18e eeuw! Maar zo’n inhuldiging was natuurlijk veel meer dan een goed feestje. Dr. Klaas Van Gelder legt uit wat de diepere betekenis was van zulke ceremonies en rituelen in een tijd toen macht nog heel ongrijpbaar was. Afbeelding: Archief Gent, Oud archief, Atlas Goetghebuer, (Lade 125 nr. 117). Waterverf-schilderij, vermoedelijk door P.J. Goetghebuer zelf, gebaseerd op

Al duizenden jaren is de Nijl niet weg te denken uit de wereldgeschiedenis, als levensader voor de oude Egyptenaren en vandaag als twistappel voor landen die aanspraak maken op haar kostbare water. En toch heeft het tot in de 19e eeuw geduurd voordat de westerse wetenschap de Nijl precies in kaart had gebracht. In die tijd waren een aantal verkenningsreizigers koortsachtig op zoek naar de bron(nen) van de Nijl, onder hen ook een weinig bekende man uit Ieper: Eugène de Pruyssenaere de la Wostyne. Samen met doctoraatsonderzoeker Gert Huskens volgen we deze West-Vlaamse Indiana Jones tot diep in het hart van Afrika. Tijd voor eerherstel voor een vergeten held? Of kunnen we met heldenstatus maar beter uitkijken? Muziek: The Onyx, Trod Along, Trailrunner, Zulia Conspiracy, Viscaz, Ecstacy of Clay, Waypost, Luper, Low Coal Camper, Basketliner, Scals Derby, Watercool Quiet, Thoughtless & Night Light by Blue Dot Sessions (https://www.sessions.blue/); Olem Ben Olem Ben by Turku

Lees jij wel eens je horoscoop, misschien gewoon voor de grap? En probeer je dan toch altijd weer aanknopingspunten te vinden bij je eigen leven, ook al weet je eigenlijk wel beter? Al millennia lang voelen we ons onweerstaanbaar aangetrokken tot de sterren en planeten als verklaring voor gebeurtenissen hier op aarde, ook in onze eigen hoogtechnologische en schijnbaar rationele tijd. Hippe, hoogopgeleide twintigers checken gepersonaliseerde voorspellingen via een app op hun smartphone en posten memes over hun sterrenbeeld op Instagram, een bewijs van de wendbaarheid (of hardnekkigheid?) die astrologie al sinds haar ontstaan aan de dag heeft gelegd, want zoals je je wel kan voorstellen zijn wij, verlichte 21ste-eeuwers, lang niet de eersten die astrologie in twijfel hebben getrokken. Dan denk je misschien aan wetenschapshelden zoals Galilei, die aantoonde dat de aarde rond de zon draait. Wel, zelfs dat soort revolutionaire ontdekkingen kon Galilei en collega’s er niet toe brengen de astrologie volledig af te z

Archeologen, zitten die niet hele dagen op hun knieën in het stof, met een klein borsteltje oude potscherven bloot te leggen? Sommigen misschien wel, maar de twee archeologen in deze aflevering, dr. Wouter Gheyle en dr. Birger Stichelbaut, maken vooral gebruik van hoogtechnologische methoden, zoals laserscanning, 3D-modellen en satellietbeelden. Met die technieken brengen ze verhalen die verborgen zitten in de bodem naar de oppervlakte, zonder te hoeven graven. Ze zijn daarbij niet op zoek naar oude beschavingen, maar wel naar een erg vers verleden, de Eerste en Tweede Wereldoorlog, twee bloedige conflicten die in België niet alleen diepe wonden hebben geslagen bij de bevolking, maar ook in het landschap. Wanneer dat landschap zijn geheimen prijsgeeft, kom je tot verbluffende ontdekkingen, zoals loopgraven op de Koppenberg, jouw huis op Amerikaanse spionagefoto’s, en dat oude hokje achter in jouw tuin, dat zou best wel eens een barak van een krijgsgevangenenkamp kunnen zijn… Gasten: dr. Wouter Gheyle & dr. B

Toen in 1432 de panelen van het Lam Gods opengingen, vielen de Gentenaren bijna achterover van verbazing. Zorg dus maar dat je stevig in je schoenen staat wanneer jij het befaamde altaarstuk gaat bekijken, want ook vandaag nog slaat Jan Van Eyck toeschouwers met verstomming. Zijn feilloze oog voor detail, zijn verregaande realisme en zijn fenomenale beheersing van kleur en licht,… Hoe heeft hij dat allemaal kunnen klaarspelen? Samen met prof. Maximiliaan Martens en prof. Jan Dumolyn kraken we de code van het genie Van Eyck. We kijken naar zijn kunst door de ogen van een middeleeuwer en dankzij de modernste technologie leren we zijn werk eindelijk echt begrijpen. Van 1 februari tot 30 april 2020 loopt in het MSK Gent de tentoonstelling “Van Eyck: een optische revolutie”. Nooit eerder kon je zoveel werken van Van Eyck, van over de hele wereld, op één plek bewonderen. Prof. Jan Dumolyn en prof. Maximiliaan Martens van het Henri Pirenne-instituut van de UGent cureerden de tentoonstelling, samen met Till-Holger B

De chique jachthaven van Portus Ganda, statige burgerhuizen langs de Visserij en de groene oase van het Coyendanspark. Niets laat vermoeden dat de keurige Macharius-en Heirniswijk in Gent in de 19e tot eind de 20ste eeuw maar een smerige plek was. Afval werd achteloos in het water geloosd, fabrieksschouwen bliezen roet de lucht in en rondom het slachthuis was het uitkijken voor mest op straat en zelfs losgebroken dieren. Elf studenten Geschiedenis trokken de wijk in om zich niet alleen te verdiepen in een verleden van vervuiling, maar ook om te polsen hoe schoon en leefbaar de bewoners het er vandaag vinden. Want de buurt mag er dan wel enorm op vooruit gegaan zijn, zowel vroeger als nu zijn mensen begaan met hun leefomgeving, laten ze hun stem hierover horen en spannen ze zich in om van hun buurt een betere plek te maken. (Afbeelding: Overwelving van de Nederschelde aan de Reep in 1884. Uit M. Roose, De kranten van Gent, deel 6)

Wie had gedacht dat achter de muren van universiteitsgebouwen zoveel boeiende verhalen schuilgingen? Kom te weten wie de vroegere bewoners van de Blandijnberg waren, waarom meisjes vroeger vooraan in het auditorium moesten zitten en hoe het was om samen met Etienne Vermeersch porno te kijken. Gita Deneckere, auteur van “Uit de ivoren toren: 200 jaar Universiteit Gent” grasduint in een rijk verleden van een universiteit gemaakt door mensen. Het boek "Uit de ivoren toren" is verkrijgbaar in de webshop van de Universiteit Gent: https://ugent.unigear.eu/boeken/uit-de-ivoren-toren-200-jaar-universiteit-gent/

Waaraan denk jij bij het woord ‘middeleeuwen’? Leenheren en vazallen? Ridders en hofdames? Abdijen en kloosters? Dit alles in een mistig landschap van zompige akkers en donkere bossen? We zouden bijna vergeten dat terwijl hier de Vlaamse steden wakker lagen van het oprukkende Bourgondische rijk er op andere plekken in de wereld ook allerlei spannends te beleven viel. In Caïro, bijvoorbeeld, een ware hotspot in de islamitische wereld, maar ook een broeihaard van conflict en onrust. Het was dan ook te midden van externe dreigingen en interne machtsstrijden dat een groep militaire slaven, de Mamlukken, het sultanaat omverwierp en de macht in eigen handen nam. Gast: prof. Jo Van Steenbergen (Universiteit Gent) – meer over zijn onderzoek: http://www.mms.ugent.be/ Afbeelding uit het manuscript “An End of Questioning and Desiring [Further Knowledge] concerning Learning of the Different Exercises of Horsemanship” https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2015/02/a-mamluk-manuscript-on-horsemanship.html

1918. Nadat de feestvreugde van Wapenstilstand is weggeëbd, herneemt in België langzaam het leven van alledag. Maar voor de 315 000 soldaten die levend uit de loopgraven van WOI zijn gekomen, zal de wereld nooit meer dezelfde zijn. Hoe kunnen ze zomaar doen alsof er niks gebeurd is nadat ze vier van hun beste jaren hebben opgeofferd aan het vaderland? Voor die bovenmenselijke inspanning eisen ze niet alleen erkenning, maar ook compensatie en daarvoor komen ze op straat. Twee decennia lang leveren ze strijd om oude rekeningen te vereffenen en voor een rechtvaardiger samenleving. Onvermoeibaar en met een schelmse knipoog.

Vier jaar lang in het slijk en de ontreddering van de loopgraven. Je familie op enkele tientallen kilometers van jou vandaan, maar ze konden zich net zo goed aan het ander eind van de wereld bevinden, want heel België wordt bezet door de Duitsers. Op dat ene kleine stukje in de Westhoek na, dat jij angstvallig verdedigt. Rose Spijkerman probeert in de hoofden en harten te kijken van Belgische soldaten tijdens WOI. Ze doet dat aan de hand van de meest intieme geschriften die iemand kan nalaten: de dagboeken die de jongemannen bijhielden aan het front. Een aflevering vol heimwee en gemis, maar ook trots en moed, en één van de meest vreugdevolle dagen van de voorbije eeuw.

De koffie die je vanmorgen dronk, de cola toen je even een dipje had en de frisse pint waar je nu al naar uitkijkt, welke weg hebben die eigenlijk afgelegd, niet alleen ruimtelijk, maar ook doorheen onze geschiedenis? Die vraag stelde Prof. Eric Vanhaute op ‘Pint of Science’, een festival dat wetenschap brengt op café. Het format van zijn antwoord kon moeilijk toepasselijker voor die setting: hij loodste zijn publiek doorheen de volledige wereldgeschiedenis aan de hand van acht dranken. Doe alsof je erbij was: schenk je iets lekkers uit en laat Eric Vanhaute jouw gids zijn doorheen de continenten en duizenden jaren geschiedenis.

Portly matrons with no import to society. Such was the perception of women religious not only to their medieval contemporaries, but also to many generations of historians. Prof. Steven Vanderputten shows otherwise. His research into female monasticism during the ‘Dark Ages’ between 800 and 1050 unveils a picture of creative and resilient communities of women who managed to reinvent themselves in the face of oppression.

Middeleeuwse nonnen, wat deden die eigenlijk godganse dagen in hun slotkloosters? Vroom en kuis zitten wezen en bidden voor het heil van de samenleving? Niet alleen middeleeuwers zelf, maar ook historici leefden lang in de overtuiging dat religieuze vrouwen tussen 800 en 1050 niet veel interessants hebben uitgespookt. Hoe konden ze ook? Vanaf 800 werden ze weggestopt in kloosters en monddood gemaakt. Maar prof. Steven Vanderputten was vastberaden om hun gesmoorde stemmen opnieuw te laten weerklinken. Hij zorgde voor eerherstel voor deze gemarginaliseerde groep door aan te tonen hoe religieuze vrouwen op vernuftige wijze van tel wisten te zijn in de middeleeuwse samenleving.

Brugge die scone, het Venetië van het noorden, een middeleeuwse sprookjesstad. Aan bijnamen voor de stad Brugge geen gebrek. Daar voegt prof. Jan Dumolyn in deze aflevering nog een paar aan toe. Wat dacht je van ‘de wieg van het kapitalisme’ of een ‘middeleeuwse metropool’? Net zoals New York vandaag was Brugge in de middeleeuwen ‘the place to be’. De stad wemelde van het creatief, innovatief en ondernemend talent. Internationale kunstenaars troepten er samen en vormden een avant-garde die de koers van de Europese cultuur zou bepalen. Denk maar aan de Vlaamse polyfonisten en de Vlaamse primitieven. Maar ook die fameuze West-Vlaamse ondernemerszin vond je in middeleeuws Brugge al terug, zij het met een uitgesproken kosmopolitisch karakter. Luxegoederen van over de hele wereld werden er verhandeld en vervaardigd en vonden er een koopkrachtige afzetmarkt, niet alleen onder de rijke elite, maar ook bij de lokale middenklasse, die haar plaats in de samenleving begon op te eisen. Bruggeling en professor middeleeuws

In laatmiddeleeuws Vlaanderen keken ze niet op een opstand meer of minder. Ambachtslieden trokken met hun banieren de markt op en stedelingen verdedigden de stadspoorten met alles wat los of vast zat. Maar deden hier ook vrouwen aan mee? Ook middeleeuwse vrouwen hadden een politieke mening. En ze waren niet bang die te verdedigen. Met hand en tand, maar vooral met het gesproken woord. Door te roepen op de marktplaats, door te zingen in de kroeg en door te fluisteren in het oor van hun man. Lisa Demets neemt je mee naar laatmiddeleeuws Brugge, waar stadsmaagden, felle vrouwen en de Vlaamse Lady Macbeth de dienst uitmaakten.

Vrouwen in leidinggevende functies, in theorie zou het anno 2018 doodnormaal moeten zijn, maar in praktijk stoot vrouwelijk leiderschap nog al te vaak op een glazen plafond. In de middeleeuwen konden adellijke dames de troon bestijgen, maar bij het uitoefenen van hun ambt moesten ze steeds weer optornen tegen hardnekkige vooroordelen. Prof. Els De Paermentier schetst het bewogen levensverhaal van Johanna van Constantinopel, een gravin die ondanks beknottende en noodlottige omstandigheden haar stempel op de geschiedenis wist te drukken. Noot: Middeleeuwse genealogieën, ze zijn zowaar ingewikkelder dan de verwantschapsrelaties in 'Thuis' en 'Familie' samen! In deze aflevering wordt Mathilde van Portugal verkeerdelijk voorgesteld als de vrouw van Filips August, koning van Frankrijk, maar ze was eigenlijk de tweede echtgenote van Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen.

Wat hebben een sekspodcast, een geschiedenispodcast en een CrossFit-podcast met elkaar gemeen? Blijkbaar meer dan genoeg om een livepubliek bijna een uur lang te boeien op het Podcastfestival in NEST Gent. Heleen Debruyne, Anaïs Van Ertvelde, Stefan Meysman en Julie Van Bogaert zaten samen op het podium voor een unieke samenwerking tussen de podcasts Vuile Lakens, Geheugenissen en BarbellBabbels. Samen vroegen ze zich af wat de huidige fitnesscultuur doet met het lichaamsbeeld van mannen en hoe er in een ver en minder ver verleden werd gekeken naar de getrainde man.

Dat de Zwarte Dood een periode van onheil afriep over Europa behoeft geen betoog. En toch zou deze zwarte bladzijde in de middeleeuwse geschiedenis ook nog iets goeds hebben voorgebracht. Sommige historici beweren dat er na de pest een gouden tijd aanbrak voor vrouwen. De pest maaide tot wel 50% van de bevolking weg, waardoor een arbeidstekort ontstond. Vrouwen sprongen in de bres en konden door te werken hun positie in de samenleving verbeteren. Elk nadeel heb z’n voordeel? Dr. Lies Vervaet plaatst toch de nodige kanttekeningen bij dit hoopgevende verhaal en vertelt hoe vrouwen hun mannetje stonden in de laatmiddeleeuwse Vlaamse polders. Deze aflevering is de eerste binnen de thematische reeks ‘middeleeuwer m/v/x’ over gender en seks in de middeleeuwen.

Geheugenissen gaat op wandel!... Prof. Anne-Laure Van Bruaene neemt je op sleeptouw langs Gentse kerken om verhalen op te diepen over de beeldenstorm, een tijd waarin calvinisten het niet alleen gemunt hadden op heiligenbeelden, maar ook op zogeheten sacramentshuizen, een soort torenvormige constructies die bijna volledig verdwenen zijn uit de kerkinterieurs. Toch is in de Gentse St-Jacobskerk nog een zeldzaam exemplaar te vinden. Je krijgt niet alleen het verhaal te horen van de herhaaldelijke vernielingen van dit kunstwerk, maar ook hoe het befaamde Lam Gods in de St-Baafskathedraal uit de handen van de beeldenstormers bleef en hoe het conflict tussen katholieken en protestanten soms families uit elkaar wist te drijven.

Vandaag worden holebi's jammer genoeg nog wel eens nageroepen op straat, maar in vergelijking daarmee hadden homoseksuelen het pakweg 500 jaar geleden echt niet onder de markt. Sodomieten, zoals ze toen werden genoemd, belandden in de vroegmoderne tijd genadeloos op de brandstapel. En je kon maar beter je reputatie verzorgen, want een beschuldiging door een buur die nog een eitje met jou te pellen had volstond om je oog in oog te brengen met de beul. Jonas Roelens schetst op onnavolgbare wijze de tijdsgeest van een godvrezende samenleving die steeds op zoek was naar een zondebok en pluist rechtszaken uit vol complotten, doofpotoperaties en verzwegen verlangens.